De totale verdeeldheid van Polen komt samen in het verhaal van twee broers (en praten doen zij allang niet meer)

Aan de vooravond van de parlementsverkiezingen zondag in Polen is de verdeeldheid zo groot dat haast niemand eraan kan ontsnappen. Ook niet de gebroeders Kurski. Samen trokken ze ooit ten strijde tegen het communisme, nu staan ze recht tegenover elkaar in de Poolse mediawereld.Jenne Jan Holtland7 oktober 2019, 18:51

Jaroslaw Kurski (zittend, midden) op de redactie van Gazeta Wyborcza. Beeld Piotr Malecki

Op een sofa in Gdańsk zitten twee broertjes. Tieners zijn ze. Urenlang kijken ze naar de tv en ontleden tot in de puntjes het politieke spelletje. Jaroslaw is de oudste, Jacek de meest ambitieuze. Het zijn de vroege jaren tachtig. Ze proberen te begrijpen hoe de man die ze op tv zien, de woordvoerder van de communistische partij, de mensen wijs weet te maken dat wit zwart is en zwart wit.

Nu, al die jaren later, staan de twee broers aan de top van de Poolse mediawereld. De één is directeur van staatszender TVP, de ander adjunct van een groot, progressief dagblad. De één denkt dat de huidige regering het beste is dat Polen ooit is overkomen, de ander dat de democratie naar de knoppen wordt geholpen.

De één reageert niet op interviewverzoeken per e-mail of sms. De ander zit in een met boeken bezaaid kantoortje, terwijl buiten de avond valt, en weet zich geen raad met de vragen die hem worden gesteld. Hoe kan het dat twee broers die samen opgroeiden zover uit elkaar zijn komen te staan? Jaroslaw Kurski (56), adjunct-hoofdredacteur van Gazeta Wyborcza, slaat de ogen neer, pulkt aan een stukje gom dat hij tussen z’n duimen houdt en zegt: ‘Het is een delicate zaak.’

Aan de vooravond van de Poolse parlementsverkiezingen, komende zondag, ligt het land erbij als een Corsicaans bergdorp. Gezinnen, vriendschappen, relaties, haast niemand kan aan de verdeeldheid ontsnappen. De regeringsstemmer is trots op tradities, op z’n geloof, op wat Pools is; de (stedelijke) oppositiestemmer op wat liberaal is en werelds.

Gazeta Wyborcza vertolkt de stem van die tweede groep. Het is een ‘symbool’, zegt Kurski, van alles dat regeringspartij PiS wil ‘verwoesten’. Meteen na de laatste gewonnen verkiezingen zegde de regering alle Wyborcza-abonnementen op voor ministeries en hoven. Advertenties van staatsbedrijven werden ingetrokken. Het nieuwe PiS-partijprogramma vermeldt een plan voor een ethische commissie die de journalistiek gaat ‘reguleren’. 

Vraag Kurski naar de kloof in zijn familie, en hij gaat als vanzelf zachter praten. In de jaren tachtig trokken de broers nog samen op tegen het communisme. Ze drukten een illegaal schoolblad, zongen mee met de verzetsliedjes van volkszanger Jacek Kaczmarski en werden actief in Solidariteit, de vakbond die het hele systeem uiteindelijk omverwierp. Na 1989 kwam de klad erin: Jacek wilde een revolutie met harde hand, Jaroslaw geleidelijke verandering. De Kaïn en Abel van het Poolse laagland vonden elkaar nooit meer terug.

Jacek Kurski, als onderminister van cultuur, in 2015 in Gdansk. Kurski werd directeur van staatszender TVP. Beeld Getty

Jacek Kurski (53) behoort tegenwoordig tot de kring van Jaroslaw Kaczyński, de sfinxachtige partijleider van PiS. Jaren geleden hielp hij de fabel de wereld in dat de grootvader van Kaczyński’s aartsrivaal, Donald Tusk, zich tijdens de oorlog vrijwillig had gemeld bij de Duitse Wehrmacht. Mensen die de jongste Kurski kennen, omschrijven hem als meedogenloos. Zijn bijnaam bedacht hij zelf: ‘Kaczyński’s bullterriër.’

Goednieuwsshow

Na de verkiezingsoverwinning van PiS in 2015 kwam hij uit de hoed als nieuwe directeur van staatszender TVP. Van het avondjournaal maakte hij een jubelende goednieuwsshow. Er kijken dagelijks een kleine twee miljoen mensen naar. Ze krijgen koppen te zien als ‘Regering van hoop en optimisme’ en ‘Oppositie wil geen goede verandering voor Polen’.

Op de redactie van Gazeta Wyborcza denkt de oudste terug aan hun uren voor de tv, bijna veertig jaar geleden. ‘We probeerden de trucages te doorzien, de leugens. Alles wat we nu fake news noemen.’ Tegenwoordig gebruikt zijn broer ‘de leugen als methode’, zegt Kurski, om zijn kijkers dom te houden. De laatste keer dat de twee elkaar spraken, was drie jaar geleden, rond de begrafenis van hun moeder. Ze hadden elkaar niets te zeggen.

‘De taal van uitsluiting is nog nooit zo sterk geweest als onder de PiS-regering’, ziet taalkundige Katarzyna Klosińska. Dat begon na de vliegramp van Smoleńsk in 2010, waarbij de toenmalig president omkwam, Lech Kaczyński, de tweelingbroer van de PiS-partijleider. De overgebleven tweelingbroer ontwikkelde de samenzweringstheorie dat de ramp kwade opzet was. ‘Jullie hebben m’n broer vermoord’, riep hij naar de oppositiebankjes.

Begin dit jaar werd de populaire (en PiS-kritische) burgemeester van Gdańsk doodgestoken door een verwarde man die opvallend veel naar TVP had gekeken. De afloop was voorspelbaar: de PiS-regering benadrukte de mentale staat van de dader, de oppositie zijn kijkgedrag. Ergens in dat gekissebis ging de daad zelf kopje onder.

In tijdschrift The Atlantic vertelde schrijver Anne Applebaum over een feest dat haar (Poolse) echtgenoot en zij ooit gaven in hun landhuis. Het was Oudjaarsdag 1999, de stemming was euforisch: Polen ging toetreden tot de Navo en – iets later – de EU. Twintig jaar later, is haar conclusie, kunnen veel mensen die toen met elkaar feestten niet meer door één deur. Ze kijken naar andere tv-zenders, lezen andere tijdschriften en gebruiken een andere taal. ‘Ik ben mijn moeder kwijt’, citeert Applebaum haar buurman. ‘Ze leeft in een andere wereld.’

Vliegramp

Freelancejournalist Paulina Olszanka (34) herinnert zich hoe ze op de middag na de vliegramp kaarsen ging leggen bij het presidentieel paleis. ‘Ik zag de gezichtsuitdrukking bij een goede vriend, die totaal anders was. Hij leek aanbeland in een nieuwe realiteit. Ons contact is nooit meer hetzelfde geweest. Smoleńsk heeft alles verwoest.’

Voor de verdeeldheid was de vliegramp ‘doorslaggevend’, beaamt Jaroslaw Kurski. Veel moeilijker is de vraag wie er iets aan gaat doen. Zijn eigen krant voert openlijk strijd tegen de PiS-regering. In een column vergeleek Kurski de PiS-partijleider met Erdogan. Draagt Wyborcza niet bij aan nog meer verdeeldheid? Geprikkeld: ‘Wat stelt u voor, dat we een compromis sluiten met de vijanden van de vrijheid?’

Een paar jaar terug deed hij een poging de ban te breken. Hij zou geïnterviewd worden samen met een rechtse columnist, een oude schoolvriend. Daarna zou het stuk verschijnen in zowel Wyborcza als Do Rzeczy, de ultrarechtse krant van de columnist. Het zou een unicum zijn geweest, maar de hoofdredacteur van Do Rzeczy stak er een stokje voor. Kurski moest z’n verlies nemen. De verdeeldheid won.

Parlementsverkiezingen in Polen op 13 oktober 2019

De verkiezingen voor het parlement en de senaat worden gehouden op 13 oktober 2019.

30 miljoen kiesgerechtigden mogen hun stem uitbrengen voor een nieuw parlement (Sejm) en de senaat. Het beloven spannende verkiezingen te worden. Kan de conservatieve regering haar positie vasthouden en haar agenda verder afmaken of komt er een verschuiving naar meer liberale partijen?

Het beloofd een interessante campagne te worden.

De Sejm, Poolse Tweede Kamer

Gert-Jan Segers: ‘Arbeidsmigratie is potentieel gif’ Klopt dat wel?

In weekblad Elsevier verscheen onlangs een artikel  met ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers met een prikkelende titel. Hij maakt zich grote zorgen over de verdringing op de arbeidsmarkt van Nederlanders door Polen en andere Oost-Europeanen. ‘We spelen met vuur.’ Bijzondere reactie voor de de voorman van de ChristenUnie.

Gert-Jan Segers (49) hekelt het ‘neoliberalisme’ van toenmalig staatssecretaris en huidig premier Mark Rutte, die de aantallen arbeidsmigranten bagatelliseerde en onterecht juichte over het vrije personenverkeer in de Europese Unie. ‘We zijn bezig het multiculturele drama nog een keer te herhalen,’ zegt Segers. Hij waarschuwt voor een ‘populistische golf’. Het Centraal Planbureau telt 250.000 arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in Nederland. Hoe kon zo’n grote groep onder de politieke radar blijven?

‘Voorafgaand aan hun komst zijn de aantallen enorm miskend. De verdringing die zou plaatshebben, werd onderschat. “Joh, wat gaat er op ons afkomen?” suste vijftien jaar geleden toenmalig VVD-staatssecretaris van Sociale Zaken, Mark Rutte. Zijn inschatting was dat het aantal geleidelijk zou toenemen. Van destijds 10.000 tot 44.000 in 2030. We zitten nu halverwege die periode en het aantal werknemers is 254.000. Ook dat is te laag geschat. Er staan 160.000 Oost-Europeanen ingeschreven. Op iedere geregistreerde heb je twee of drie onbekenden. In totaal dus zo’n half miljoen.

‘Ook in het Verenigd Koninkrijk werd gezegd dat het om beperkte aantallen ging. Daar liep het op tot boven de 300.000. Het publieke ongenoegen hierover was de motor achter de Brexit. Mijn conclusie is dat we moeten ingrijpen, want we spelen met vuur. De toestroom mag niet ongereguleerd doorgaan. Het is ook niet goed voor delen van  Oost-Europa die geleidelijk leeglopen.

Dat de aantallen arbeidsmigranten vooraf laag zijn ingeschat door het ministerie van Sociale Zaken klopt. Dat arbeidsmigratie uit Oost-Europa een motor achter de Brexit vormt klopt ook, maar verder zijn er grote verschillen. Er is vooraf juist goed nagedacht over de toestroom van arbeidsmigranten uit Oost-Europa. In 1998 is afgesproken, dat wanneer landen Oost-Europa zouden toetreden migranten de eerste 10 jaar na toetreding werkvergunningen moesten  aanvragen. Zou zou controle op arbeidsmigratie mogelijk blijven en het sociaaleconomische gat zou in de tussentijd kleiner worden.  Alle leden van de EU hebben dit gedaan, behalve… het Verenigd Koninkrijk! Prime Minister Tony Blair vond werkvergunningen destijds niet nodig en betuttelend. De grote instroom van Polen in hert Verenigd Koninkrijk gevolgd door de economische crisis hebben vervolgens enorm bijgedragen aan de Brexit.

‘We kunnen niet de handen in de lucht gooien en zeggen: nou ja, we staan erbij en kijken ernaar. Dat kan niet, want het heeft grote gevolgen. We zitten straks met nieuwe minderheden, mensen met taalachterstanden, concentraties in wijken van nieuwkomers. Oude integratieproblemen waar we nog altijd de handen vol aan hebben, krijgen we nog een keer.’

Dat is wat kort door de bocht lijkt me. De heer Zegers speelt zelf met vuur door als vooraanstaand christelijk politicus deze toon aan te slaan. De integratieproblemen van de vorige keer gaan we niet herhalen, omdat het hier gaat om een hele andere groep. Dit zijn (hoog) opgeleide Poolse, Hongaarse, Slovaakse, Bulgaarse arbeidsmigranten die komen uit economisch groeiende collega EU- lidstaten. Ze zijn lid van dezelfde club en kunnen gewoon terugkeren. Ik zou het eerder willlen vergelijken met arbeidsmigranten uit Spanje, Portugal en Griekenland uit de jaren ’80. Daar zijn grote aantallen van gekomen en dat heeft niet integratieproblemen geleid. En om in ChristenUnie termen te blijven: deze groep deelt van huis uit dezelfde Europees-Christelijke  normen en waarden, de Polen voorop!

Er komen zeker misstanden voor bij bijvoorbeeld de huisvesting van arbeidsmigranten en er zijn soms ook integratieproblemen. Ik ben voor een eerlijk zogenaamd level playing field met gelijke kansen voor iedereen. Maar arbeidsmigratie als potentieel gif? ‘We zijn bezig het multiculturele drama nog een keer te herhalen,’ ‘spelen met vuur’ Nou nee.

Polen blijven steeds vaker in Nederland

Poolse arbeidsmigranten kiezen er steeds vaker voor definitief in Nederland te blijven. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau onder Polen die sinds 2004 in Nederland zijn komen wonen. In Nederland staan zo’n 160.000 Polen ingeschreven. Driekwart van de ondervraagden zegt van plan te zijn in Nederland te blijven. Slechts 19 procent ziet zijn toekomst in Polen. Dat zijn aanzienlijk minder mensen dan bij een SCP-onderzoek in 2011. Toen wilde nog 31 procent terug naar zijn vaderland.

Lees verder “Polen blijven steeds vaker in Nederland”

Weer eens wat anders: ‘Polen blijven weg’

Kwamen de Poolse arbeidsmigranten eerst nog massaal naar Nederland -met alle positieve en ook negatieve gevolgen van dien-, door de economische bloei wordt dit minder. Daarom een ander bericht in het nieuws vandaag: Polen blijven weg….

De tuinbouwsector in Nederland moet steeds meer personeel uit andere landen dan Polen halen. Er komen steeds minder Polen naar ons land om hier te werken. Uit onderzoek van de Nederlands-Poolse Kamer van Koophandel blijkt dat minder Polen deze kant op komen omdat de welvaart in hun eigen land toeneemt. “De economie trekt aan, dus er is minder behoefte om naar Nederland te gaan”, zegt Frans van der Lugt, directeur van uitzendbureau Westflex. Ook zouden de Polen liever in hun eigen omgeving blijven, in de buurt van hun familie.

Lees verder “Weer eens wat anders: ‘Polen blijven weg’”

Onafhankelijkheidsdag Polen ontsierd door extremisten en neonazi’s

Zeker zestigduizend Polen zijn zaterdag in Warschau de straat op gegaan om de Poolse onafhankelijkheid te vieren. Onder hen waren ook enkele duizenden betogers van neonazistische of fascistische signatuur. Met fakkels en vuurwerk trokken ze zaterdag door het centrum, leuzen hanterend als ‘Europa zal wit zijn’, ‘schoon bloed’ en ‘Wij willen God.’

Lees verder “Onafhankelijkheidsdag Polen ontsierd door extremisten en neonazi’s”

Poolse Senaat stemt in met omstreden wet over de rechtspraak

Zoals verwacht heeft de Poolse Senaat ingestemd met de omstreden wet op de hervorming van de rechtspraak. De stemverhouding was 55-23 met 2 onthoudingen. De wet regelt dat het parlement bepaalt wie er wordt benoemd bij de Raad voor de Rechtspraak. Die Raad regelt de benoemingen bij onder meer het Poolse hooggerechtshof. De regerende Recht- en Rechtvaardigheidspartij (PiS) van Jaroslaw Kaczynski vindt de hervormingen noodzakelijk om een eind te maken aan corruptie bij de rechterlijke macht. Volgens critici betekent de wetswijziging het einde van de onafhankelijke rechtspraak in Polen. De wet is nog niet van kracht. “President Duda moet het nog ondertekenen”, vertelt correspondent Jeroen Wollaars. “Normaal tekent hij dit soort dingen meteen, want hij loopt echt aan de leiband van de regeringspartij.” Maandag overlegt hij met de voorzitter van het hooggerechtshof. Wollaars: “Maar er wordt niet verwacht dat dat enig verschil zal brengen.”

Lees verder “Poolse Senaat stemt in met omstreden wet over de rechtspraak”

Gastcolumn László Marácz: Koenders betoog over de Europese crisis mist sense of urgency

Onze Minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders heeft vrijdag in het AD een opmerkelijk pleidooi gehouden voor hervorming van de Europese Unie. Volgens hem heeft Europa wel degelijk toekomst, maar de Nederlandse minister erkent dat Europa ten midden van geopolitieke problemen op zichzelf is teruggeworpen. Hoewel ik zijn uitgangspunt van Europese samenwerking steun, mist zijn betoog sense of urgency. Hij gaat veel te gemakkelijk voorbij aan de huidige Europese crisis die weleens het einde zou kunnen inluiden van de Unie. Lees verder “Gastcolumn László Marácz: Koenders betoog over de Europese crisis mist sense of urgency”

Omstreden Poolse mediaregels van de baan.

Het plan van de Poolse regering om nog maar een beperkt aantal journalisten toe te laten in het parlement, gaat definitief niet door. De regeringspartij heeft het voorstel ingetrokken.

Volgens het plan zouden er nog maar twee journalisten per medium worden toegelaten in het parlementsgebouw. Ze mochten niet meer in de vergaderzaal en moesten in een apart zaaltje wachten of de parlementariërs met hen wilde praten. Het voorstel leidde vorige maand tot protesten. De regering besloot daarop om de nieuwe regels voorlopig uit te stellen en in overleg te gaan met journalisten. De voorzitter van de Senaat maakte vanochtend bekend dat er niets zal veranderen.

De nieuwe mediaregels zijn niet de enige veranderingen die tot onrust hebben geleid. Eerder draaide de regering van Polen het besluit op een totaal verbod op abortus terug na protesten van de bevolking.