PiS, de partij van Jarosław Kaczyński kreeg 43,6 procent van de stemmen. Verdaarachter komt PO Burgerplatform met 27,4 procent, dan keert Links terug in de Sejm met 11,9 procent. De PSL-Coalitie 9,6 procent. Het extreem rechtse Confederatie haalt de kiesdrempel en komt voor het eerst in de geschiedenis in de Sejm met 6,4 procent. Polen schuift verder op naar rechts.
Aan de vooravond van de parlementsverkiezingen zondag in Polen is de verdeeldheid zo groot dat haast niemand eraan kan ontsnappen. Ook niet de gebroeders Kurski. Samen trokken ze ooit ten strijde tegen het communisme, nu staan ze recht tegenover elkaar in de Poolse mediawereld.Jenne Jan Holtland7 oktober 2019, 18:51
Op een sofa in Gdańsk zitten twee broertjes. Tieners zijn ze. Urenlang kijken ze naar de tv en ontleden tot in de puntjes het politieke spelletje. Jaroslaw is de oudste, Jacek de meest ambitieuze. Het zijn de vroege jaren tachtig. Ze proberen te begrijpen hoe de man die ze op tv zien, de woordvoerder van de communistische partij, de mensen wijs weet te maken dat wit zwart is en zwart wit.
Nu, al die jaren later, staan de twee broers aan de top van de Poolse mediawereld. De één is directeur van staatszender TVP, de ander adjunct van een groot, progressief dagblad. De één denkt dat de huidige regering het beste is dat Polen ooit is overkomen, de ander dat de democratie naar de knoppen wordt geholpen.
De één reageert niet op interviewverzoeken per e-mail of sms. De ander zit in een met boeken bezaaid kantoortje, terwijl buiten de avond valt, en weet zich geen raad met de vragen die hem worden gesteld. Hoe kan het dat twee broers die samen opgroeiden zover uit elkaar zijn komen te staan? Jaroslaw Kurski (56), adjunct-hoofdredacteur van Gazeta Wyborcza, slaat de ogen neer, pulkt aan een stukje gom dat hij tussen z’n duimen houdt en zegt: ‘Het is een delicate zaak.’
Aan de vooravond van de Poolse parlementsverkiezingen, komende zondag, ligt het land erbij als een Corsicaans bergdorp. Gezinnen, vriendschappen, relaties, haast niemand kan aan de verdeeldheid ontsnappen. De regeringsstemmer is trots op tradities, op z’n geloof, op wat Pools is; de (stedelijke) oppositiestemmer op wat liberaal is en werelds.
Gazeta Wyborcza vertolkt de stem van die tweede groep. Het is een ‘symbool’, zegt Kurski, van alles dat regeringspartij PiS wil ‘verwoesten’. Meteen na de laatste gewonnen verkiezingen zegde de regering alle Wyborcza-abonnementen op voor ministeries en hoven. Advertenties van staatsbedrijven werden ingetrokken. Het nieuwe PiS-partijprogramma vermeldt een plan voor een ethische commissie die de journalistiek gaat ‘reguleren’.
Vraag Kurski naar de kloof in zijn familie, en hij gaat als vanzelf zachter praten. In de jaren tachtig trokken de broers nog samen op tegen het communisme. Ze drukten een illegaal schoolblad, zongen mee met de verzetsliedjes van volkszanger Jacek Kaczmarski en werden actief in Solidariteit, de vakbond die het hele systeem uiteindelijk omverwierp. Na 1989 kwam de klad erin: Jacek wilde een revolutie met harde hand, Jaroslaw geleidelijke verandering. De Kaïn en Abel van het Poolse laagland vonden elkaar nooit meer terug.
Jacek Kurski (53) behoort tegenwoordig tot de kring van Jaroslaw Kaczyński, de sfinxachtige partijleider van PiS. Jaren geleden hielp hij de fabel de wereld in dat de grootvader van Kaczyński’s aartsrivaal, Donald Tusk, zich tijdens de oorlog vrijwillig had gemeld bij de Duitse Wehrmacht. Mensen die de jongste Kurski kennen, omschrijven hem als meedogenloos. Zijn bijnaam bedacht hij zelf: ‘Kaczyński’s bullterriër.’
Na de verkiezingsoverwinning van PiS in 2015 kwam hij uit de hoed als nieuwe directeur van staatszender TVP. Van het avondjournaal maakte hij een jubelende goednieuwsshow. Er kijken dagelijks een kleine twee miljoen mensen naar. Ze krijgen koppen te zien als ‘Regering van hoop en optimisme’ en ‘Oppositie wil geen goede verandering voor Polen’.
Op de redactie van Gazeta Wyborcza denkt de oudste terug aan hun uren voor de tv, bijna veertig jaar geleden. ‘We probeerden de trucages te doorzien, de leugens. Alles wat we nu fake news noemen.’ Tegenwoordig gebruikt zijn broer ‘de leugen als methode’, zegt Kurski, om zijn kijkers dom te houden. De laatste keer dat de twee elkaar spraken, was drie jaar geleden, rond de begrafenis van hun moeder. Ze hadden elkaar niets te zeggen.
‘De taal van uitsluiting is nog nooit zo sterk geweest als onder de PiS-regering’, ziet taalkundige Katarzyna Klosińska. Dat begon na de vliegramp van Smoleńsk in 2010, waarbij de toenmalig president omkwam, Lech Kaczyński, de tweelingbroer van de PiS-partijleider. De overgebleven tweelingbroer ontwikkelde de samenzweringstheorie dat de ramp kwade opzet was. ‘Jullie hebben m’n broer vermoord’, riep hij naar de oppositiebankjes.
Begin dit jaar werd de populaire (en PiS-kritische) burgemeester van Gdańsk doodgestoken door een verwarde man die opvallend veel naar TVP had gekeken. De afloop was voorspelbaar: de PiS-regering benadrukte de mentale staat van de dader, de oppositie zijn kijkgedrag. Ergens in dat gekissebis ging de daad zelf kopje onder.
In tijdschrift The Atlantic vertelde schrijver Anne Applebaum over een feest dat haar (Poolse) echtgenoot en zij ooit gaven in hun landhuis. Het was Oudjaarsdag 1999, de stemming was euforisch: Polen ging toetreden tot de Navo en – iets later – de EU. Twintig jaar later, is haar conclusie, kunnen veel mensen die toen met elkaar feestten niet meer door één deur. Ze kijken naar andere tv-zenders, lezen andere tijdschriften en gebruiken een andere taal. ‘Ik ben mijn moeder kwijt’, citeert Applebaum haar buurman. ‘Ze leeft in een andere wereld.’
Freelancejournalist Paulina Olszanka (34) herinnert zich hoe ze op de middag na de vliegramp kaarsen ging leggen bij het presidentieel paleis. ‘Ik zag de gezichtsuitdrukking bij een goede vriend, die totaal anders was. Hij leek aanbeland in een nieuwe realiteit. Ons contact is nooit meer hetzelfde geweest. Smoleńsk heeft alles verwoest.’
Voor de verdeeldheid was de vliegramp ‘doorslaggevend’, beaamt Jaroslaw Kurski. Veel moeilijker is de vraag wie er iets aan gaat doen. Zijn eigen krant voert openlijk strijd tegen de PiS-regering. In een column vergeleek Kurski de PiS-partijleider met Erdogan. Draagt Wyborcza niet bij aan nog meer verdeeldheid? Geprikkeld: ‘Wat stelt u voor, dat we een compromis sluiten met de vijanden van de vrijheid?’
Een paar jaar terug deed hij een poging de ban te breken. Hij zou geïnterviewd worden samen met een rechtse columnist, een oude schoolvriend. Daarna zou het stuk verschijnen in zowel Wyborcza als Do Rzeczy, de ultrarechtse krant van de columnist. Het zou een unicum zijn geweest, maar de hoofdredacteur van Do Rzeczy stak er een stokje voor. Kurski moest z’n verlies nemen. De verdeeldheid won.
De verkiezingen voor het parlement en de senaat worden gehouden op 13 oktober 2019.
30 miljoen kiesgerechtigden mogen hun stem uitbrengen voor een nieuw parlement (Sejm) en de senaat. Het beloven spannende verkiezingen te worden. Kan de conservatieve regering haar positie vasthouden en haar agenda verder afmaken of komt er een verschuiving naar meer liberale partijen?
Het beloofd een interessante campagne te worden.
De bemoeienis van de Poolse politiek met benoemingen bij de rechterlijke macht is dermate groot dat van een scheiding der machten geen sprake meer is. De frustraties hierover bij de Europese Commissie zijn groot.
De Poolse regering heeft de rechtszaak gewonnen: de fusie tussen het Westerplatte museum en het nieuwe Tweede Wereldoorlogsmuseum in Gdansk mag doorgaan. De regering heft daarmee feitelijk het museum op, vlak voordat het zijn deuren opent. Dit omdat het Tweede Wereldoorlogsmuseum niet een nationalistische Poolse visie op de Tweede Wereldoorlog heeft, maar een onafhankelijke multinationale. Dat is tegen het zere been van de PiS regering. Door het museum te laten fuseren effent ze de weg voor een meer nationalistische herijking van het museum. Lees hier meer over het bedreigde museum.
Jaroslaw Kaczynski is in naam slechts gewoon parlementslid van regeringspartij PiS, maar niemand in Polen twijfelt eraan, dat hij degene is die de koers van het land bepaald. Hij heeft nauw overleg met de Poolse president Andrzej Duda en zijn premier Beata Sydlo. De regering heeft een meerderheid in het parlement. Met deze meerderheid worden conservatieve wetten in noodtempo doorgevoerd. Sommige wetten halen de eindstreep niet -zoals de abortuswet en de mediawet- maar de stroom van conservatief nationalistisch beleid is er niet minder om. Dit tot luidkeels ongenoegen van de oppositie en de EU.
‘De regering heeft een lesje in nederigheid gehad’ zei minister van onderwijs Jarosław Gowin vandaag. Het voorstel voor een strengere abortuswet gaat van tafel. Dat is een draai van 180 graden in vergelijking met maandag, toen de minister van buitenlandse zaken Witold Waszczykowski nog spottend over de protesterende vrouwen zei: ‘ik gun ze hun plezier’.
De regering heeft het sentiment verkeerd ingeschat. Uit opiniepeilingen blijkt, dat nog maar 11 procent van de Polen de strengere wet steunt. Bijna een derde steunt zelfs verruiming van de van de huidige strenge wet. Waarschijnlijk veranderd er uiteindelijk niets in de huidige wetgeving.
Vijf jaar celstraf voor het ondergaan en het plegen van een abortus. Een wetsvoorstel van die strekking wordt vandaag besproken in het Poolse parlement. Het voorstel is als burgerinitiatief ingebracht, maar wordt gesteund door top van de rechts-conservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid. Het zou de toch al strenge abortuswetgeving in Polen nog verder aanscherpen.