Het gebeurt niet vaak dat een Nederlandse ceo tegen de regering van het land waar hij werkt demonstreert. Steven van Groningen, topman van de Raiffeisen Bank in Roemenië, deed het afgelopen week wel. En dat heeft hij geweten.
Allereerst was er de leider van de sociaaldemocratische regeringspartij PSD, Liviu Dragnea. Van Groningen zich als ‘expat’ buiten de politiek te houden, sneerde hij. Nog een schepje erbovenop deed een senator van de liberale PNL, Daniel Zamfir. Toen hij Van Groningen op televisie zag demonstreren, zei hij: ‘Zie ik het goed dat Van Groningen meeloopt, de president van een van de grootste banken van Roemenië, die honderden miljoenen verdient over de ruggen van de staat. Die van honderdduizenden Roemenen geld heeft afgetroggeld en voor het Europese Hof procedeert tegen Roemenië?’
Van Groningen noemt het ‘multinational bashing’, een fenomeen dat, constateert hij, helaas steeds gangbaarder wordt onder politici. Dat hij meeliep met de demonstratie, vindt de voormalige Olympische roeier normaal. Hij voelde het zelfs als zijn plicht. Wat hem tegen de borst stuit is vooral de manier waarop de nieuwe corruptiewet werd aangenomen. ’s Avonds laat, in het geniep. Van Groningen: ‘En dat met een wet die in geen enkel verkiezingsprogramma heeft gestaan.’
Victorieplein
‘Hoti, hoti’, roepen de pakweg achtduizend demonstranten op het Victorieplein in Boekarest bij een volgende demonstratie. Dat betekent: ‘Dieven, dieven’. Daarna volgt de volgende spreuk ‘Demisia, demisia’: ‘Neem ontslag!’ De woede tegen de Roemeense regering is groot. ‘Deze regering bestaat louter uit mensen die liegen en bedriegen’, zegt Mihai, een van de demonstranten. ‘Ons primaire doel is nooit meer een noodwet zoals anderhalve week geleden. Maar het liefst zien we deze hele regering vertrekken.’
Mihai doelt op een noodwet die de regering bijna twee weken geleden probeerde door te drukken, laat in de avond, zonder enige parlementaire discussie. Met die wet zou het veel moeilijker zijn geworden om politici te veroordelen voor corruptie. Fraude onder € 45.000 zou niet langer strafbaar zijn. Die ‘Nacht und Nebel’-actie lokte de grootste protestacties uit sinds de val van dictator Nicola Ceausescu 27 jaar geleden.
Met honderdduizenden gingen de Roemenen de afgelopen twee weken de straat op. Andre, een jonge man dik ingepakt vanwege de snijdende kou, zegt dat hij er elke dag bij was. Hij zou het liefst nieuwe verkiezingen willen, maar hij beseft dat dit onwaarschijnlijk is omdat de laatste verkiezingen nog maar anderhalve maand geleden waren. ‘De regering heeft de noodwet nu weliswaar ingetrokken, maar dat zegt nog niets over de toekomst. Ik vertrouw deze regering niet meer.’
De meeste hoop heeft hij nog op een regering bestaande uit mensen van buiten de politiek, vergelijkbaar met de laatste regering onder leiding van Dacian Ciolos. ‘Ideaal was dat niet, omdat het land stilstond, maar Ciolos was in ieder geval niet corrupt.’
Maffia
Het woord corruptie komt telkens terug op het plein. Demonstrant Florin Badita vergelijkt de Roemeense politiek met de maffia. ‘Corruptie is hier alom vertegenwoordigd, van politieagenten tot artsen, van rechters tot politici. Wie tot de juiste familie behoort, kan een overheidsbaantje krijgen en daarna opklimmen qua rang. Kwaliteiten zijn minder belangrijk dan connecties.’
Oprea Mariana, heeft al helemaal weinig vertrouwen in de sociaaldemocratische PSD die bij de verkiezingen in december bijna 46% van de stemmen haalde. Daar heeft ze een persoonlijke reden voor. Mariana was een van de slachtoffers van de grote brand ongeveer anderhalf jaar geleden in nachtclub Colectiv.
64 mensen stierven bij de brand in Boekarest, wat grotendeels te wijten was aan slechte veiligheidsmaatregelen en gesjoemel met vergunningen die tegen betaling waren verstrekt. Het drama leidde toen ook al tot grote protesten tegen de politieke elite en het vertrek van premier Victor Ponta, de laatste PSD-premier.
Oprea draagt zichtbaar de gevolgen van de brand. Aan haar linkerhand mist ze meerdere vingers. Beide armen zijn verbrand. Samen met Florin Badita probeert ze vanuit een kelder al enige tijd het verzet te organiseren tegen de in hun ogen door en door verrotte politiek. Florin heeft daarvoor een speciale Facebook-pagina geopend onder de naam ‘Undoprotestez’.
Druk
‘Wij laten niet langer over ons heenlopen’, zegt Florin strijdlustig. Hij hoopt dat de mensen blijven komen naar de demonstraties, ook nu de noodwet voorlopig van tafel is. ‘Want we moeten de druk hoog houden.’
Hij legt uit dat de kans groot is dat de regering onder leiding van PSD-premier Sorin Grindeanu de wet uiteindelijk toch nog via een omweg probeert in te voeren. De reden daarvoor is dat de partijleider van de PSD, Liviu Dragnea, op het moment vervolgd wordt door justitie. Het zou zijn tweede veroordeling kunnen worden, wat celstraf betekent. ‘Dat willen ze natuurlijk proberen te voorkomen.’
‘Iedereen is op het moment paranoïde over wat er op ons afkomt’, zegt Matilde Marin, die ook onderdeel uitmaakt van de protestbeweging van Florin. Een van de weinige mensen waar zij vertrouwen in heeft, is de speciaal voor corruptiezaken aangestelde officier van justitie Laura Kodruti Kövesi die al honderden politici, beambten en andere mensen achter de tralies heeft gekregen.
Kövesi is de grote vijand van de PSD, die haar al maanden probeert zwart te maken. De PSD en coalitiepartner ALDE (Alliantie van Liberalen en Democraten) verwijten haar bezig te zijn met een heksenjacht tegen politici, en dat ze daarbij wordt geholpen door een geheime dienst die wel erg veel lijkt op de Securitate van Ceausescu. Matilda noemt het propaganda. ‘Kodruti behartigt tenminste de belangen van het volk. Dat kun je van de meeste politici in dit land niet zeggen.’
Nederlandse gemeenschap
De zorgen over corruptie en wanbeleid zijn niet alleen een zorg van Roemenen. Hetzelfde geldt voor de Nederlandse gemeenschap in Boekarest. Tijdens een bijeenkomst van de Nederlands-Roemeense handelskamer (NRCC) is het naast zakelijke onderwerpen een belangrijk discussiethema.
Sebastiaan van Hese, voorzitter van de NRCC, zegt te ‘vrezen voor het bedrijfsklimaat en de goede handelsrelatie tussen Nederland en Roemenië’. Nederland is al jarenlang de grootste buitenlandse investeerder in Roemenië. De huidige ontwikkelingen kunnen dat volgens hem in gevaar brengen. ‘Potentiële investeerders worden mogelijk afgeschrikt wanneer het wetgevend proces onvoldoende transparant en voorspelbaar is.’
Herman Wierenga, directeur van softwareleverancier Ortec Roemenië en eveneens al jaren woonachtig in Boekarest, sluit zich hier grotendeels bij aan. ‘Ik denk dat een groot deel van de bevolking, ook de PSD-stemmers, oprecht verbolgen is over de manier waarop de nieuwe noodwet werd geïntroduceerd, en vervolgens werd teruggetrokken — of toch niet helemaal? — zonder dat de regering echt te laten blijken de boodschap van de demonstranten te hebben begrepen. Namelijk dat de mensen het zat zijn hoe in dit land politiek bedreven wordt. Politici hebben meer oog voor hun eigen belangen dan voor wat goed is voor de hele bevolking.’
Ondertussen kan Wierenga de mensen die op de PSD hebben gestemd ook wel begrijpen. Het zijn vaak gepensioneerden of ambtenaren die van heel weinig geld rond moeten komen, zegt hij. ‘Als je leraar op een openbare school bent, € 400 per maand verdient, en de PSD zorgt dat je 25% extra krijgt, dan is het logisch je daar blij mee bent.’
Tweedeling
Volgens Wierenga is er een zorgelijke tweedeling in de samenleving. Er is de groep achtergeblevenen die weinig hebben geprofiteerd van de enorme ontwikkeling die Roemenië wel degelijk heeft doorgemaakt in de afgelopen 25 jaar. En er is een groep die bestaat uit hoofdzakelijk stedelingen, meestal jong, goed opgeleid en met een goed salaris. ‘Het zijn groepen die veelal in gescheiden werelden leven. Naar andere tv-kanalen kijken, andere Facebookvrienden hebben. En dat zorgt voor frustraties onder elkaar omdat mensen elkaar niet begrijpen.’
Toch is Wierenga wel positief over de Roemeense economie, die volgens hem ook heel veel goede kanten heeft. ‘Hard werkende mensen, veel jong talent.’
Eenzelfde optimisme straalt Ciprian Dascalu uit. De chef-econoom van ING Bank Roemenië ziet de economisch toekomst positief tegemoet. En angst dat Roemenië zich terugtrekt uit de EU hoeft niemand te hebben, stelt hij. Dascalu: ‘Als je naar de bevolking kijkt, geldt Roemenië als een van de meest pro-Europese landen van Oost-Europa. Ten eerste zijn er honderdduizenden Roemenen die in andere EU-landen werken. Voor hen, en voor hun achtergebleven families, zijn de open grenzen van groot belang. Ten tweede zijn er de EU-fondsen, waar ongelofelijk veel mensen van profiteren — niet alleen politici). De Roemenen zouden gek zijn als ze dat opgeven.’
Nieuwe beweging
Terug naar het Victorieplein. Zijn er überhaupt politici die te vertrouwen zijn? Eén naam valt telkens te horen op het plein, die van president Klaus Johannis, van wie de meeste demonstranten geloven dat hij de corruptie echt te lijf wil gaan, hoewel zijn partij de PNL ook niet altijd zuiver is geweest.
En daarnaast is er vorig jaar een nieuwe politieke partij opgericht, de USR (Union Saving Romania) die veel demonstranten ondersteunen. Florin is een van de demonstranten die op de USR gestemd heeft. ‘Het is eigenlijk meer een beweging dan een partij’, legt hij uit. ‘Ze bestaat uit mensen uit alle lagen van de bevolking. Journalisten, leraren, wetenschappers. Niet links of rechts. Hun focus is puur het bestrijden van corruptie.’
Het is gelijk hun zwakte, vertelt een meisje dat met haar moeder aanwezig is. De USR haalde slechts 9% van de stemmen omdat de partij nog vrij jong en onbekend is. Volgens haar zijn veel Roemenen bij de laatste verkiezingen thuisgebleven. ‘En de mensen die op de PSD hebben gestemd, hebben dat vooral gedaan omdat die de belofte deed van hogere ambtenarensalarissen en pensioenen. Ze hebben dus wel 46% gehaald, maar dat is geen realistische afspiegeling van de steun in het land.’
Europese vlaggen
Op het plein heerst een pro-Europese stemming. Overal wapperen Europese vlaggen. Maar in tegenstelling tot Dascalu maken de demonstranten zich meer zorgen over of Roemenië toch niet wegdrijft van de EU en meer toenadering zoekt tot Rusland. De retoriek van de PSD is in ieder geval vaak behoorlijk anti-Brussel. Florin zegt daarover: ‘Wij hopen dat de Europese Commissie ons zal helpen ons in de EU te houden en ons zal helpen bij de strijd tegen corruptie. Maar we beseffen dat dit in de eerste plaats aan ons is. Daarom zullen wij blijven protesteren om te voorkomen dat ons land afglijdt naar een bananenrepubliek.’
Dat wil ook Steven van Groningen, de topman van de Raiffeisen Bank in Roemenië. Daarom vond hij dat ook hij de straat op moest. Mede vanwege zijn Roemeense vrouw — net als hij ex-olympiër — en kinderen, met wie hij al achttien jaar in Roemenië woont. ‘Inhoudelijk wil ik mij zo min mogelijk mengen in het politieke debat. Het ging mij om de manier waarop er politiek bedreven werd: in het geheim.’